Í skiftinum frá barni til vaksin broytast hugburðar og lívsstílir. Hetta skiftið er merkt av, at tann ungi roynir at slíta seg leysan frá foreldrunum og at skapa sín egna samleika. Nógv eru forvitin eftir at royna rúsdrekka og síggja tað sum eitt natúrligt stig fram ímóti at gerast vaksin.
Fyri at vera partur av felagsskapinum
Rúsdrekka ger, at tú gerst minni afturhaldandi og gevur eitt størri sjálvsálit, soleiðis at tað t.d. kennist lættari at koma í samband við onnur. Tó drekkur ein stórur partur av ungum fyri at blíva góðtikin og sostatt verða ein partur av einum felagsskapi. Ungum tørvar felagsskap, og tey fara har, tey sleppa uppí. Umframt felagsskap við onnur ung hevur tann ungi tørv á kærleika, umsorgan og viðurkenning í viðkvomu tannárunum.
Tey vilja líkjast hinum
“Øll hini drekka” verður ofta hoyrt, tá ein spyr ung, hví tey drekka. Flest ung hava ein tørv á at líkjast, teimum tey fylgjast við, og tá vinfólk byrja at drekka, vilja tey eisini. Ein megintáttur, tá ið tað snýr seg um rúsdrekkanýtslu hjá ungum, er teirra fatan av, at “øll hini drekka”, og eisini hvussu nógv verður drukkið. Hetta seinna verður eisini nevnt „fleirtalsmisskiljingin“. Ung halda ofta, at hini hava drukkið fleiri eindir. Tað kemst av, at nøkur reypa av, hvussu nógv tey hava drukkið í vikuskiftinum. Tað er sjáldan eftirfarandi, men tað er við til at økja um nýtsluna, tí tey ungu vilja liva upp til nøkur óverulig mál. Vanligar misskiljingar eru:
• Øll hini drekka nógv í veitslum
• Øll hini halda, at tað er í lagi at nýta rúsdrekka
• Øll hini sleppa at vera seint úti
• Øll hini foreldrini keypa rúsdrekka til veitslurnar
• Øll hini sleppa at sova hjá vinfólki
• Øll hini sleppa í „foreldraleysar“ veitslur
https://www.youtube.com/watch?v=p6Tr0hebhnc
Fyri at gloyma teirra trupulleikar
Summi drekka fyri at gloyma sínar trupulleikar. Hetta kunnu vera trupulleikar, sum tann ungi sjálvur kennir til, ella sum hann ikki kennir til. Dømir um trupulleikar, sum kunnu vera kendir av tí unga, eru sosialur angist, tunglyndi og so framvegis, meðan dømir um ókendar trupulleikar kunnu vera ávísir tilstandir ella sálarsjúkur, sum ikki eru staðfestar ella ikki hava víst seg í lívinum enn. ADHD, PTSD, skizofreni o.s.fr. eru dømir um sálarsjúkur, sum kunnu vera til staðar uttan at blíva uppdagaðar, fyrr enn persónurin er blivin eldri.
Talan er ikki beinleiðis um, at ung byrja at drekka og rúsa seg grundað av tilvitaðum ella goymdum tilstandum, hvørt teir eru mildir ella álvarsligir. Men tá tann ungi, sum kanska hevur hesar trupulleikar, kennir á sær, vitandi ella óvitandi, at okkurt broytist inni í sær sjálvum til tað betra, so kann hettar leiða til eitt trupult samband við rúsdrekka og onnur rúsevnir.
Ung drekka tað, tey fáa fatur á. Øl, cider og annað rúsdrekka blandað við orkudrykkjum ella cola er tað mest vanliga.
Tað finst nógv gransking, ið vísir, at ung, ið fáa rúsdrekka við heimanífrá, drekka meira enn tey, ið ikki fáa rúsdrekka heimanífrá. Tey drekka tað, ið tey fáa heimanífrá, afturat tí, tey fáa til veitsluna. Eisini vísir gransking, at tey, ið sleppa at royna rúsdrekka heima við hús, drekka meira enn tey, ið ikki sleppa at royna rúsdrekka heima.
Jú lættari rúsdrekka er at fáa hendur á, jú meira verður drukkið.
Hvør byrjar samtaluna
Ofta er tað barnið ella tann ungi, ið tekur evnið upp, og foreldrini eru als ikki klár. Tað hevur stóran týdning, at foreldur og vaksin, ið eru um ungdóm, fyrireika seg til samtaluna fyri at klára at handfara prátið rætt. Hvussu tú handfer samtaluna, avger um barnið kemur aftur at tosa við teg um evnið.
Aldri ov tíðliga
Tað er ongantíð ov tíðliga at byrja samrøðuna um rúsdrekka/rúsevnir, so leingi tú lagar samrøðuna eftir aldrinum. Jú oftari og meira natúrligt tú tosar við barn títt um rúsdrekka/rúsevnir, jú lættari verður tað fyri báðar partar. Við at hava ein opnan dialog vísir tú barninum, at tað er gott at tosa við teg um hetta.
Aldri ov seint
Tað er heldur aldri ov seint at tosa við títt barn um rúsdrekka/rúsevnir. Tú hevur onga orsøk til at vera ørkymlaður, um tú longu hevur ein tannáring í húsinum og kennir, at tú ikki hevur greitt nógv væl frá um rús.
Tað er eitt gott hugskot at hugsa ígjøgnum, hvat tú gjarna vilt fáa fram, og hvussu tú ynskir at fáa hetta fram. Tað hevur týdning at vera opin, erligur og lurta í einum tílíkum práti við tann unga.
At hugsa um
Tað hevur týdning, at tú hevur vitan, lurtar og vegleiður. Minst til, ikki einans at fortelja søgur frá tínum lívi. Hóast tað hevur týdning at svara satt, tá barnið spyr, so hevur barnið ikki tørv á at vita allar smálutirn frá tínum upplivingum.
Spurningarnir frá barninum
Tað hevur eisini týdning at finna útav, hvar spurningurin hjá barninum kemur frá. Hevur barnið hoyrt okkurt í skúlanum? Hugsar barnið um at byrja at drekka, tá tað spyr, nær tú byrjaði? Ella er tað okkurt, sum barnið hevur upplivað heima, ið skapar spurningarnar?
“Eg veit ikki”
Tað er í ordan at svara “eg veit ikki”, “eg má kanna/hugsa um hatta” ella “hetta, haldi eg, er trupult at tosa um”. Tað er ikki neyðugt, at tú hevur øll svarini, men at barnið upplivir, at tað kann venda sær til tín við spurningunum.
Spurningarnir um rúsdrekka koma. Um tú vilt hava eina ávirkan á barnið, hevur tað týdning, at tú ert fyrireikað/ur, erlig/ur, áhugað/ur og at tú ikki einans tosar, men eisini lurtar – hetta økir um sannlíkindi fyri, at barnið kemur júst til tín at práta.
Tað er gott at vera erlig/ur uttan at byrja við og fortelja allar smálutir av tínum ungdómsupplivingum við rúsi. Ofta kann barnið spyrja um okkurt heilt annað enn tað, tú heldur. Minst til, at tú ert vegleiðarin og ikki einans sigur frá søgum.
Dømi um spurningar eru:
